દેશની આઝાદીમાં મહાત્મા ગાંધીના યોગદાનને ક્યારેય ભૂલી શકાય નહીં. દેશે તેમને રાષ્ટ્રપિતાનો દરજ્જો આપ્યો છે. તેમના અતુલનીય યોગદાનના કારણે ભારતીય નોટોમાં તેમની તસ્વીર લાગેલી છે. પણ શું તમે જાણો છે કે, પહેલા ચલણી નોટોમાં ગાંધીજીની જગ્યાએ કોની તસ્વીરો લાગતી હતી. કેટલાય વર્ષો સુધી ભારતીય નોટ પર અશોક સ્તંભ, તંજોર મંદિર, લાયન કેપિટલ, ગેટ વે ઓફ ઈન્ડિયાની તસ્વીરો છપાતી હતી. આઝાદી પહેલા તો નોટો પર બ્રિટિશ કિંગ જોર્જની તસ્વીરો છપાતી હતી.
નોટ પર પહેલી વાર ગાંધીજીની તસ્વીર વર્ષ 1969માં છપાઈ હતી. ત્યારે રિઝર્વ બેંકે તેમની યાદમાં સ્મરણ તરીકે તેમને નોટ પર જગ્યા આપી હતી. મહારાષ્ટ્રના વર્ધા જિલ્લામાં આવેલા સેવાગ્રામ આશ્રમી આ તસ્વીર પણ તેમની પાછળ હતી. આ આશ્રમમાં ગાંધીએ પોતાના જીવનના મહત્વના 14 વર્ષ વિતાવ્યા હતા. જો કે, બાદમાં કેટલીય નોટો પર આ તસ્વીર છાપવામાં આવી. શું તમે જાણો છો ગાંધીજીની આ હસ્તી તસ્વીર ક્યાં ખેંચવામાં આવી હતી ?
આઝાદી બાદ પણ નોટો પર છપાઈ બ્રિટીશ કિંગની તસ્વીર
આજ કાલ નોટો પર છપાયેલી ગાંધીજીની તસ્વીર વિશે અમે આપને જણાવીશું. પણ તે પહેલા જાણી લેવુ જરૂરી છે કે, અંગ્રેજોના ભારત છો઼ડો પહેલા ભારતીય કરન્સીમાં બ્રિટીશ કિંગ જોર્જની તસ્વીરો છપાતી હતી. વર્ષ 1947 સુધીમાં દેશમાં આવી જ કરન્સી ચાલતી હતી. જો કે સરકાર અને સામાન્ય નાગરિક, બંને નહોતા ઈચ્છતા કે નોટો પર બ્રિટિશ કીંગની તસ્વીરો છપાય. પણ તેના માટે સરકારને થોડો સમય જોઈએ. થોડા સમયમાં જ સરકારે ભારતીય કરન્સીમાંથી બ્રિટીશ કિંગની તસ્વીર હટાવી દીધી અને સારનાથ સ્થિત લાયન કેપિટલની તસ્વીર લગાવી હતી.
ગાંધીજીના ચિત્ર સાથેની નોટો ક્યારે છપાઈ ?
ઉપર અમે ઉલ્લેખ કર્યો છે કે રિઝર્વ બેંકે 1969 માં પહેલી વખત નોટો પર ગાંધીજીનું ચિત્ર છાપ્યું હતું. તે સમયે ગાંધીજીના ચિત્ર સાથે 100 રૂપિયાની નોટ રજૂ કરવામાં આવી હતી. આ 1869 માં જન્મેલા ગાંધીજીની જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે કરવામાં આવ્યું હતું. ગાંધીજીની આ તસ્વીર સેવાગ્રામ આશ્રમમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન ખેંચવામાં આવી હતી.
આ દિવસોમાં નોટોમાં ગાંધીજીની હસતી તસવીર, તે તસવીર સૌપ્રથમ 1987 માં ચલણી નોટ પર છપાઈ હતી. ઓક્ટોબર 1987 માં ગાંધીજીના ચિત્ર સાથેની પ્રથમ 500 રૂપિયાની નોટ રજૂ કરવામાં આવી હતી. ત્યારથી, તેની સમાન તસવીર અન્ય ચલણી નોટો પર પણ છાપવામાં આવી હતી.
1996 માં છપાયેલી મહાત્મા ગાંધી સિરીઝની નોટ
સેન્ટ્રલ બેંક આરબીઆઈએ વર્ષ 1996 માં નોટમાં ઘણા ફેરફાર કર્યા હતા. વોટરમાર્ક બદલાયો. આ સાથે, વિન્ડોવાળા સુરક્ષા થ્રેડો, સુપ્ત છબીઓ અને દ્રશ્ય વિકલાંગ લોકો માટે ઇન્ટાગ્લિઓ સુવિધાઓ પણ ઉમેરવામાં આવી હતી. હવે ગાંધીજીના ચિત્ર સાથે 5, 10, 20, 100, 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો ચલણમાં આવી છે. આ દરમિયાન, અશોક સ્તંભને મહાત્મા ગાંધીની તસવીર સાથે બદલવામાં આવ્યો અને રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભને નોટની નીચે ડાબી બાજુએ ખસેડવામાં આવ્યો છે. ત્યારથી, આ ફોર્મેટમાં નોટો છાપવામાં આવી છે.
ગાંધીજીની આ તસ્વીર ક્યાંની છે ?
નોટો પર છપાયેલ મહાત્મા ગાંધીની તસવીર વર્તમાન રાષ્ટ્રપતિ ભવન એટલે કે વર્ષ 1946 માં વાઇસરોયના ગૃહમાં લેવામાં આવી હતી, જ્યારે ગાંધીજી તત્કાલીન સચિવ ફ્રેડરિક પેથિક લોરેન્સને મળવા મ્યાનમાર એટલે કે બર્મા અને ભારત પહોંચ્યા હતા. ત્યાં જ તેમની તસવીર લેવામાં આવી હતી. તસવીર કોણે લીધી તે અંગે કોઈ નક્કર માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. જોકે, નોટબંધી બાદ જારી કરવામાં આવેલી નવી નોટોના રંગમાં ઘણો ફેરફાર થયો છે. પણ એક વસ્તુ હજૂ પણ હયાત છે તે છે ગાંધીજીનું હસતું ચિત્ર.
READ ALSO
- પરિવાર વેરવિખેર / અંકલેશ્વરમાં પતિ જ પત્નીની હત્યા કરી ફરાર, પોલીસે આરોપી પતિને પકડવા ચક્રોગતિમાન કર્યા
- અમદાવાદ / ધોલેરા પાસે વર્ષ 2010માં કરી હતી યુવકની હત્યા, ક્રાઈમ બ્રાન્ચે હત્યાનો ભેદ ઉકેલી ચાર આરોપીઓની કરી અટકાયત
- ખેડૂતોની ફરી ચિંતા વધશે / ગુજરાતમાં એપ્રિલના પ્રથમ સપ્તાહમાં કમોસમી વરસાદની આગાહી, જાણો ક્યાં વિસ્તારમાં થશે માવઠું
- Supreme Court / પક્ષપલટા વિરોધી કાયદામાં ગેરલાયક સાંસદોને ચૂંટણી લડતા અટકાવવાની માંગ, EC એ એફિડેવિટમાં કેન્દ્ર પર કહી આ વાત
- વડોદરા / રામનવમીની શોભાયાત્રા દરમિયાન ઉશ્કેરણીજનક ઉચ્ચારણો બદલ VHP નેતા રોહન શાહની અટકાયત